Array is een nieuw Nederlands bedrijf dat opgericht werd in
1995 door Chris van Liempd en Willem van der Brug. Beide heren
hebben langer dan 15 jaar ervaring met het ontwerpen van
professionele elektronica, zoals image scanners, digitale
X-ray apparatuur en ultrasound systemen. Al lang was er
de interesse voor high-end en dan met name de vraag naar de
geheimen van topklasse versterkers. Wat bepaalt technisch
gezien de gehoormatige kwaliteit van een goede versterker? De
Array Quartz S is het resultaat van hun zoektocht.
Veel superversterkers, referentie CD-spelers en ultieme
pick-up elementen, leveren een dito prestatie. Nou zijn er
volksstammen die beweren dat zoiets niet te horen is, maar zij
hebben fundamenteel en aantoonbaar ongelijk. Over het algemeen
hangen aan dit soort produkten ook wat zwaardere prijskaartjes.
Het uitgangspunt van Array is het zoeken naar de relatie
tussen audiofiele waarden en de techniek waarmee die te
realiseren zijn. Array is begonnen met het identificeren van
alle aspecten die van een versterker een topprodukt maken.
Denk dan onder andere aan transparantie, de soundstage,
resolutie, laagweergave, de soundstage focus en 'rhythm and
pace'. Vervolgens zijn deze aspecten gerelateerd aan het
technisch ontwerp van de versterker.
Op dit moment kent Array een groot aantal geheimen van een
versterker. Ze weten vrijwel exact hoe ze moeten bouwen om een
bepaald resultaat te krijgen. Met deze kennis is het ook
mogelijk om fundamentele fouten in andere versterkers,
CD-spelers en apparatuur aan te wijzen. Array weet waarom
sommige peperdure versterkers uitstekend meten maar abominabel
klinken en het is ook bekend waarom sommige goedkope typen
behoorlijk goed presteren.
U heeft vast wel eens een folder gelezen van een topprodukt.
Er wordt wel wat over de techniek gezegd, maar meestal zijn
het vage gemeenplaatsen. Logisch toch? Denkt u nou echt dat
het handjevol fabrikanten die de geheimen kennen van een
versterkerontwerp, deze aan de grote klok hangen? Vergeet het
maar! Laatst sprak ik Riccardo Kron, de eigenaar van KR
Enterprises en degene die de 'vacuum transistor', zijnde een
geheel nieuw versterkingselement, in een praktisch bruikbare
vorm heeft gegoten. Riccardo weigert fundamenteel om inzicht
te geven in deze techniek. De versterker die met deze
transistor is gebouwd, is een van de allerbeste die ik ooit
hoorde.
Ook de heren van Array zijn niet scheutig met technische
informatie. De echte geheimen houden ze voor zichzelf en
voorzover ik hier informatie over heb, hang ik deze niet aan
de grote klok.
Techniek
De Array is een stereo-eindversterker die een vermogen kan leveren van 100 Watt per kanaal in 4 ohm. Er is een monoblok versie leverbaar met hoger vermogen. De afmetingen bedragen 430 x 413 x 133 cm bij een gewicht van 11.3 kg. De 120 MHz eindtrap heeft 32 uitgangstransistoren per kanaal en is volledig vrij van cross-over vervorming. De ingangstrap staat in klasse-A zonder tegenkoppeling. Een digitaal 8-kanaals data-acquisitie systeem werkt volledig los van de audio-schakelingen en zorgt voor de kortsluit-, temperatuur-, netspannings-, overbelasting- en DC-beveiliging. Een viertal LEDS geven de status van de versterker aan. De kast is gebouwd van niet-magnetisch roestvrij staal. Externe aansluitingen zijn van WBT en Puresonic gold.
Luisteren
De Array is beluisterd met een behoorlijk aantal zeer
verschillende luidsprekers. Daarnaast heb ik deze versterker
schaamteloos vergeleken met onder andere de Spectral DMA90, de
Spectral DMA150, de Cello Encore 150, de Denon POA-S1 en
versterkers van Krell, Audion, Nelson Pass, Siltech, Luxman,
Sony en Audio Research. Analoge bron was de nieuwe Pluto
Reference en de gebruikte kabels waren de 'Third' (van den
Hul), Oehlbach, SonicLink, MIT en Siltech. Ook de weergaloze
Acoustic Energie AE100 was van de partij. De Audio Suite van
Cello en de DMC-12 van Spectral dienden als voorversterkers.
Na lang luisteren kun je de Array een fenomenaal diepe, brede
en stabiele soundstage toeschrijven met images die rotsvast in
de ruimte hangen. De versterker is neutraal, snel en enorm
transparant. De tonale echtheid is werkelijk op topniveau en
geeft blazers, orgelregisters, fluiten en strijkers precies de
juiste harmonische inhoud en klankechtheid. Het hoog is
transparant, zacht en 'liquid'.
U zult zich afvragen of er nog verschillen zijn met de
bovengenoemde referenties? Natuurlijk, er zijn altijd
verschillen. Maar je hoort ze pas als je zeer geconcentreerd
op een hoger bewustzijnsniveau luistert. Dan blijkt dat
sommige buizenreferenties nog net iets 'rijker' en soms
gradueel 'echter' zijn. Een andere referentie staat bekend
vanwege de genadeloos snelle start- en stoptijden van
percussie-aanslagen en de intrinsieke kracht waarmee dat
gebeurt. Hierin is een klein verschil met de Array. Weer een
andere referentie neemt op de Array een kleine voorsprong met
betrekking tot autoriteit en rust.
Conclusie
Na maanden luisteren, testen en vergelijken kan ik niet
anders dan concluderen dat de Array QUARTZ S stereo
eindversterker een van de allerbeste versterkers is die u kunt
kopen onder de tienduizend gulden. Deze Array veegt de vloer
aan met het merendeel van de buizen- en transistorversterkers,
onder- en vaak boven die tien mille en biedt echte audiofiele
kwaliteiten voor nog geen vijfduizend gulden.
Slechts op enkele eerder genoemde aspecten (kracht, rust en
authoriteit) wordt deze eindtrap in beperkte mate ingehaald
door referenties die minimaal twee tot twintig keer
duurder zijn. De QUARTZ M is de monoblokversie en levert een
vermogen van 200 Watt bij 8 Ohm. Uiterlijk is deze versterker
identiek aan de QUARTZ S.
Tenslotte zij de lezer gewaarschuwd. We hebben hier niet te
maken met marketing blabla en pseudo-technische kletsverhalen.
Array maakt de relatie tussen audiofiele waarden en
technologie volledig waar.
Ruud Jonker
Reviews:
Music Emotion (PL)
Ruud Jonker (M-10, A-10)
HighFidelity.pl (PL)
Marek Dyba (S-10, A-3)
HIFI.nl (NL)
Max Delissen (S-10)
HVT (NL)
Marnix Bosman (S-10)
HVT (NL)
Bert Oling (PH-2, A-3 en M-2)
HVT (NL)
Bert Oling (A-2, S-1)
MusicHomeStudio (NL)
Ruud Jonker (S)
HVT (NL)
Bert Oling (PH-1)
Positive Feedback (USA)
Francisco Duran, Ed Morawski, Danny Kaey (P-1, S-1)
The Absolute Sound
Sue Kraft (A-1, M-1)
ImageHiFi (Dld)
Michael Vrzal (A-1, M-1)
MusicHomeStudio (NL)
Ruud Jonker (OPAL, GEODE)
HVT (NL)
Ruud Jonker (A-1)
Stereo
Holgar Barske (A-1, M-1)
MusicHomeStudio (NL)
Ruud Jonker (A-1, M-1)
Audio en Techniek
John van der Sluis (P, M)
MusicHomeStudio (NL)
Ruud Jonker (interview)
